Adrian Carton de Wiart

[Obusje]

Het is wereldwijd bekend. Het Belgenvolk heeft in de loop der eeuwen vele dappere krijgers voortgebracht. Sinds de totstandkoming van het koninkrijk hebben verreweg de meesten van hen uiteraard ook de Belgische nationaliteit. Maar een enkeling heeft door familiale omstandigheden later een andere nationaliteit aangemeten gekregen zonder dat dit aan de Belgische roots en heldendom op het slagveld afbreuk deed. Een markant voorbeeld van zo’n historische figuur die zijn plaats in de geschiedenisboeken heeft verdiend, is Adrian Carton de Wiart.

Zijn levensloop is een aaneenschakeling van opmerkelijke krijgsfeiten in verschillende tijdvakken van de contemporaine geschiedenis. In mijn persoonlijke Top 10 van onversaagde krijgers die een belangrijke stempel op vele terreinen van de geschiedenis hebben gedrukt, neemt hij een eervolle hoge plaats in. Bijna bovenaan. Zijn levensloop is als een spannend jongensboek. Rambo, John Wick en James Bond zijn in vergelijking met hem maar onbeduidende onnozelaars. Zelf gaf hij op het einde van zijn leven aan de oorlogen en andere acties waaraan hij had deelgenomen als ‘enjoyable’ te hebben ervaren. Strijd voeren zat zogezegd in zijn genen.

Adrian Carton de Wiart werd op 5 mei 1880 in Brussel geboren als zoon van een Belgische vader, advocaat, en een Ierse moeder. Een van zijn neven was graaf Henri Carton de Wiart (1869-1951), van 1911 tot 1918 Minister van Justitie en vervolgens Eerste Minister van 1920 tot 1921. Een andere neef van hem was een aantal jaren secretaris bij koning Leopold II. De ouders van Adrian vertrokken in diens jeugdjaren naar Egypte, destijds een Britse kolonie, en zijn vader nam voor zichzelf en Adrian de Britse nationaliteit aan. Zijn echtgenote had die als Ierse al. Goede onderwijsinstituten waren destijds in Egypte moeilijk te vinden en daarom werd Adrian naar kostscholen in Engeland gestuurd.

De avontuurlijk aangelegde Adrian bleek echter geen studiehoofd en toen in 1899 de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika uitbrak, rook hij zijn kans en meldde hij zich, protesten van zijn vader ten spijt, als vrijwilliger aan bij de Middlesex Yeomanry (Duke of Cambridge’s Hussars), een regiment van het Britse leger met een oude en roemrijke traditie. Hij raakte tijdens de strijd in Zuid-Afrika tweemaal gewond en werd door koningin Victoria onderscheiden met de Queen’s South Africa Medal met maar liefst vier gespen. Voor elk van de strijdtonelen een gesp. Ook bij zijn superieuren viel hij positief op en in sneltreinvaart doorliep hij de manschaps- en onderofficiersgraden om al in 1901 tot onderluitenant te worden bevorderd. Korte tijd later werd hij luitenant en In 1910 volgde zijn bevordering tot kapitein.

Van juli 1914 tot maart 1915 diende hij bij het Britse Camel Corps in Somaliland dat daar tegen inheemse opstandelingen vocht. In deze strijd verloor hij blijvend één oog, werd door zijn oor geschoten en werd voor dapperheid onderscheiden met de Distinguished Service Order (DSO), de
één na hoogste Britse onderscheiding voor dapperheid. En bevordert tot tijdelijk majoor.

De ‘Groote Oorlog’ was inmiddels gaande en Carton de Wiart werd op eigen verzoek naar het Westfront in Vlaanderen overgeplaatst. Ditmaal als effectief majoor en later als tijdelijk luitenant-kolonel bij het 4th Regiment Dragoon Guards. Vrijwel onmiddellijk na aankomst raakte hij in de strijd gewond en moest zijn linkerhand geamputeerd worden.
Na ontslag uit het hospitaal trotseerde hij zijn superieuren die hem vanwege zijn geamputeerde hand op een bureel ver achter de frontlijn wilden plaatsen. Hij tekende protest aan. En vroeg en verkreeg overplaatsing naar het 8th batallion van het Gloucestershire Regiment, van welke eenheid hij commandant werd. Zijn eenheid nam vanaf 1 juli 1916 deel aan het over de algehele linie zo desastreus verlopen Britse Somme-offensief. Maar de prestaties van zijn bataljon vormden een gunstige uitzondering. Onder zijn persoonlijke leiding, hij was voortdurend in de voorste linies te vinden, werd op 4 juli 1916 het dorp La Boiselle veroverd, enkele kilometers ten noordoosten van het stadje Albert. Inmiddels had hij ook de leiding overgenomen van een aantal andere eenheden waarvan de commandanten gesneuveld dan wel gewond geraakt waren. De facto voerde hij nu het bevel over de volledige 57th Brigade waarvan zijn bataljon en regiment deel uitmaakte. Op 8 september 1916 werd hem voor zijn buitengewone moed en volharding bij La Boiselle door de Britse koning de allerhoogste dapperheidsonderscheiding toegekend, het Victoria Cross. Ook in een vervolgfase van de Somme-strijd speelde hij een doorslaggevende rol: de verovering onder zijn inspirerend leiderschap van High Wood (Mametz), een Duits bolwerk op luttele kilometers afstand van de plaats waar hij zijn Vicoria Cross had verdiend. Ook daar raakte hij voor de zoveelste keer gewond. Ditmaal door een kogel in de schedel. Meer dood dan levend werd hij afgevoerd naar een hospitaal. Maar hij herstelde weer. Voordat de oorlog afgelopen was, nam hij nog actief deel aan de veldslagen bij respectievelijk Passendale, Cambrai en Arras. En raakte daarbij nog tweemaal gewond, waaronder door een schot in de heup. Hij eindigde de oorlog als tijdelijk brigade-generaal. De jongste van het Britse leger. In 1920 werd hij weer volgens de dienstvoorschriften teruggeplaatst in de graad van kolonel.
En werd vervolgens gevraagd voor de eervolle functie van vleugeladjudant van koning Georg V.

Wie veronderstelt dat na de Wapenstilstand van 11 november 1918 de kruitdampen rondom deze koene krijger wel zouden zijn vervaagd, wordt teleurgesteld.

Aanvang jaren twintig werd hij tot hoofd benoemd van de Brits-Poolse Militaire Missie in Warschau. Met als taak de Polen te adviseren in hun strijd tegen de Sovjet-Unie en voor Polen te bemiddelen in enkele kleinere regionale (grens-)conflicten met Litauen, Oekraine en Tsjecho-Slowakije.
De Poolse autoriteiten, maarschalk Pilsudski voorop, waren zo tevreden over zijn nuttige adviezen en lobbywerk in Londen dat ze hem een landgoed van 200.000 hectare schonken, Prostyn geheten. Tijdens een van zijn vele inspectiereizen naar frontgebieden werd zijn delegatie door Sovjet-soldaten aangevallen en nam hij persoonlijk deel aan de gevechten. Ook liet het geluk hem niet in de steek toen een keer het vliegtuig waarmee hij voor een inspectie reisde, neerstortte. Hij overleefde.

Op 19 december 1923 werd Carton de Wiart op rust gesteld en verliet hij als generaal-majoor-titulair de Britse krijgsdienst. Hij vestigde zich met zijn echtgenote en twee dochters op zijn Poolse landgoed. En wijdde zich daar in hoofdzaak aan de jacht.
Medio 1939, Duitsland lonkte aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog naar Polen, bood hij op verzoek van de Britse regering zijn adviesdiensten aan de Poolse Generale Staf aan. Maar deze sloegen zijn adviezen in de wind. Toen na de Duitse inval een Poolse nederlaag zich aftekende, ontvluchtte hij met zijn gezin via Roemenië het land met valse documenten. Op Pools grondgebied werd zijn auto nog door een Duits jachtvliegtuig onder vuur genomen met één dode, zijn adjudant, als gevolg. Via omwegen bereikte Carton de Wiart en zijn gezin veilig het Verenigd Koninkrijk.

Ook daar werd hem geen rust gegund. Tot zijn grote vreugde werd hij in november 1939 weer in actieve dienst geroepen. Zijn titulaire graad van generaal-majoor werd omgezet in een effectieve. Zijn tweede vaderland had behoefte aan ervaren ijzervreters. Na een kort commando over de 61st Infantry Division werd hem het bevel gegeven over een zwak bewapend Brits-Frans expeditiemacht die als opdracht kreeg de Noorse stad Trondheim uit handen van de oprukkende Duitse troepen te houden. Deze havenstad vervulde een cruciale rol in het transport van Zweeds ijzererts naar Duitsland. De Brits-Franse plannen waren gedoemd te falen vanwege gebrek aan artillerie en, vooral, luchtsteun. Carton de Wiart wist dat, maar zegde op nadrukkelijk verzoek van Churchill toe om toch om vooral politieke redenen een poging te zullen wagen. Aanvang mei 1940 werd de expeditie door Londen en Parijs afgeblazen en werd de troepenmacht succesvol geëvacueerd. Een meevaller bij een verder mislukte campagne. Carton de Wiart werd teruggeplaatst naar de 61st Infantry Division in Noord-Ierland, maar al kort daarna kreeg hij te horen dat hij te oud werd bevonden om als commandant van een actieve gevechtsdivisie te functioneren. Hij was daarover ‘not amused’. Het vervulde hem met vreugde later de vernemen dat zijn superieur die daartoe besloten had, generaal sir Henry Pownall, op dood militair spoor belandde en later weggepromoveerd werd wegens matige leiderscapaciteiten.

In april 1941 werd door het koninkrijk Joegoslavië een beroep op de Britten gedaan om hen te helpen bij de op handen zijnde invasie door de Duitsers. Carton de Wiart werd benoemd tot hoofd van de nieuw opgerichte Brits-Joegoslavische Militaire Missie die de mogelijkheden daartoe zou onderzoeken. Maar het zat hem tegen. De Vickers Wellington-bommenwerper waarmee Carton de Wiart naar Belgrado gevlogen werd, kreeg op de terugvlucht naar Cairo, Egypte, motorpech en stortte op korte afstand van de Libische kust in zee. Carton de Wiart overleefde zijn tweede vliegtuigcrash maar werd door de Italianen gevangen genomen en opgesloten in een speciaal krijgsgevangenkamp voor hoofdofficieren nabij de Toscaanse stad Fiesole. Volgens medegevangenen brak hij daar dagelijks het ‘wereldrecord vloeken op Duitsers’. En zat niet bij de pakken neer.
Maar liefst vijf keer poogde hij, te samen met andere officieren, te ontsnappen. Alle pogingen mislukten. De heren vielen telkenmale op door hun leeftijd, uiterlijk en gebrek aan kennis van de Italiaanse taal. Bij één poging lukte het hem om acht dagen uit Italiaanse handen te blijven.

In augustus 1943 keerden op opmerkelijke en onverwachte wijze zijn kansen. De Italiaanse regering liet hem overbrengen naar Rome en wilde hem als begeleider van de Italiaanse generaal Giacomo Zanussi (1894-1966) naar Lissabon sturen die daar heimelijk met de Geallieerden zou gaan onderhandelen over een separate overgave van Italië. Aldus geschiedde. Die capitulatie kwam er en Carton de Wiart was na aankomst in Lissabon weer vrij man nog voordat de heren onderhandelaars het eens werden. Hij reisde meteen door naar Engeland en diende onmiddellijk een verzoek
in om weer enigerlei commando of functie toegewezen te krijgen. Met succes.
Binnen een maand na zijn terugkeer nodigde Winston Churchill hem uit op zijn buitenverblijf Chequers en benoemde Carton de Wiart tot zijn persoonlijke gezant bij de Chinese leider Chiang Kai-shek. Een belangrijke functie want om historische (lees: koloniale) redenen was de verstandhouding tussen de Britten en Chinezen al jarenlang slecht. Maar men had elkaar nu politiek en militair nodig om de Japanners te verslaan. En Carton de Wiart ontpopte zich in zijn nieuwe functie als een goed diplomaat en raadsman. Hij genoot het vertrouwen van de Chinezen en bleef tot eind 1947 in functie. En ging vervolgens als luitenant-generaal definitief op rust. Een door Chiang Kai-shek aangeboden goedbetaalde job sloeg hij af. Zijn eerder al aan de Britse regering berichte voorspelling dat Chiang Kai-shek politiek en militair het veld zou moeten ruimen voor het communistische regime van Mao Zedong, lag daaraan ten grondslag. En werd twee jaar later realiteit.

Zijn lange militaire en diplomatieke carrière had hem over de gehele wereld gebracht en een camion vol decoraties en overige dankbetuigingen opgeleverd. De toenmalige groten der aarde had hij bijna allemaal de hand geschud. Tijd nu voor een rustige welverdiende oude dag. Zijn eerste vrouw, een Duitse gravin met wie hij in 1908 was gehuwd, overleed in 1949. In 1951 huwde hij met Joan Sutherland. Met haar kocht hij het landhuis ‘Aghinagh House’ in Killinardish, County Cork, Ierland.
Daar overleed Adrian Carton de Wiart, 83 jaar oud, op 5 juni 1963. Geheel in stijl met zijn wat bijzondere levenspad werd hij niet op de lokale begraafplaats begraven, maar ernaast. In de aangrenzende tuin van zijn landhuis.

Carton de Wiart-foto.jpg

[Bram1940]

Obusje,

Straffe man. Het bloed kroop waar het niet meer gaan kon. Petje af voor zoveel doorzettings- en ander vermogen.

Groeten,
Bram

[wolf]

weer een mooi verhaal, bedankt.

[LEO]

Is er in Brussel geen straat naar hem vernoemd ?

[marcsken]

Plezant om lezen Obusje, bedankt om te delen.

[wolf]

Is er in Brussel geen straat naar hem vernoemd ?

Carton de Wiartlaan in Jette zegt Google Maps mij.

[Obusje]

Bedankt, Wolf!
Heb naar aanleiding van je post het straatnamenregister
van Jette geraadpleegd. Daarin wordt helaas geen voorletter
vermeld van deze persoon.
De naamgeving van deze laan zou dus ook betrekking kunnen
hebben op een andere Carton de Wiart.
De neef van de generaal en voormalig eerste minister Henri
Carton de Wiart, bijvoorbeeld.

Misschien dat een (mogelijke) extra toelichting op het straat-
naambord de oplossing geeft.
Zijn er forumleden die in Jette wonen of daar wel eens
komen?

[Krt]

De laan is vernoemd naar Henri. Er staat op de laan een buste van hem.

[Obusje]

De laan is vernoemd naar Henri. Er staat op de laan een buste van hem.

Ik vreesde het al...
Maar toch dank, Krt, voor het verlossende woord

[LEO]

Met dank ! Ik dacht nochtans dat .... Wel verwarrend zonder voornaam .

[wolf]

spijtig