De invloed van de Duitse bezetting op de Belgische film

[Paddy]

Kroniek van de Belgische filmaffiche: 1940-1944: De invloed van de Duitse bezetting op de Belgische filmaffiche
Auteur
Bart Van de Broek
Jaar van publicatie
2010
Onderwijsinstelling
Katholieke Universiteit Leuven
Categorieën

sociologie/maatschappij
politiek (nationaal/internationaal)
media/communicatie
kunst/cultuur
geschiedenis

Synopsis

Wat de Duitse bezetter in het Belgisch filmwezen zocht: de Belgische filmaffiche onder de bezetting: Bart Van de Broek

De Tweede Wereldoorlog is in geschiedenisboeken een zwarte pagina vol gruweldaden van de Duitse bezetter. Deze laatste gebruikte echter niet alleen bruut geweld om de bezette bevolking naar haar hand te zetten, maar schakelde ook schijnbaar onschuldige middelen in, zoals de speelfilm.

De zwarte periode in de geschiedenis was een gouden tijdperk voor het filmwezen. Het publiek ging maar al te graag naar de bioscoop om sombere gedachten te verzetten. De Duitse Rijkskanselier Adolf Hitler en zijn Propagandaminister Joseph Goebbels zagen hierin een kracht. Niet alleen propagandafilms, maar ook luchtige komedies en romantische films, al dan niet van Duitse makelij, moesten inkomsten genereren, de bevolking verstrooien en hen tegelijk overtuigen van nazi-idealen. Films met Duitse sterren verkochten zo als zoete broodjes. In zijn eindwerk Kroniek van de Belgische filmaffiche: 1940-1944 onderzoekt Bart Van de Broek de invloed van de Duitse bezetting op de Belgische filmaffiche, een nauwelijks onderzocht aspect van de bezetting. Dat de bezetter in de bezette landen bepaalde welke films geproduceerd, verdeeld en vertoond werden, is gekend. Maar wat met de filmreclame? Nam ze deze ook bewust onder handen? Zonder goede reclame zouden filmzalen immers leeg blijven, de Duitse geldkas inkomsten uit deze bron mislopen en propagandafilms weinig bekijks hebben.

Van de Broek onderzoekt als eerste of en hoe de bezetter de Belgische filmaffiche inschakelde in haar bezettingsinstrumentarium. Hiertoe bestudeert hij Belgische filmvakbladen en archiveert en analyseert hij talrijke filmaffiches uit de oorlogsjaren. Hoe de Belgische filmreclame in deze periode functioneerde, komt zo helder aan het licht.

Business as usual

Op het eerste gezicht laat de bezetter het Belgisch filmwezen tijdens de oorlog onaangeroerd. Achter de schermen voert ze echter grondige hervormingen door. Net als in Duitsland en Nederland verplicht ze iedereen die in de filmindustrie actief wil blijven, zich aan te sluiten bij de bestaande vakgroepen die filmproducenten, filmdistributeurs en bioscoopuitbaters verenigen. De groepen worden nu echter omgevormd tot een strakke, geoliede eenheid. Ongewenste leden worden vervangen, regels uitgevaardigd en straffen uitgedeeld. De organisaties worden bemand met ‘meegaande’ Belgen als Jan Vanderheyden die al enig gezag genieten in de filmsector. Zij staan in voor de dagelijkse werking van de sector en ondertekenen verordeningen en bevelen van de bezetter die het filmwezen reguleren. De bezetter, in vorm van een militair bestuur en de ‘Propaganda-Abteilung Belgien’, houdt echter toezicht. Zo kan ze met een minimum aan eigen middelen de Belgische filmsector, en filmreclame in het bijzonder, inschakelen in de oorlogseconomie en propaganda en tegelijkertijd de politieke inmenging op slinkse wijze verdoezelen. Zo lijkt alles zoals het was. Er is een schijnbare ‘business as usual’. De reorganisatie van het tot dan eerder los gestructureerde filmwezen is door de sector trouwens niet geheel ongewenst. Het zorgt bijvoorbeeld voor minder conflicten tussen de beroepsgroepen.

Economie boven ideologie

De bezetter laat ook de reclame waar ze was: overal en nergens. Net als in Duitsland en Nederland stelt de bezetter in België geen aparte filmreclame-organisatie in, maar blijven de drie filmberoepsgroepen bevoegd voor de reclame. Doorgaans laat de filmdistributeur filmaffiches ontwerpen door een aan een drukkerij verbonden affichekunstenaar. Deze baseert zich op filmmateriaal verkregen van de filmproductiemaatschappij of distributeur. De bioscoopuitbater koopt of huurt zijn affiches van de distributeur. Alle leden van de groepen worden verder geacht het vakblad Cinema te lezen. Hierin verschijnen niet alleen nieuwsberichten en adviezen omtrent het filmwezen, maar ook bevelen van de bezetter, zij het onder naam van de Belgische filmleiding. De bezetter stuurt zo ook de filmreclame.
In de eerste oorlogsjaren mogen de vakorganisaties in Cinema relatief vrij advies geven omtrent filmreclame. Er wordt onder meer uiteengezet hoe men goede filmaffiches opstelt en welke andere reclamemiddelen doeltreffend zijn. Toch heeft de bezetter duidelijk invloed. Het vakblad hemelt vaak Duitse reclamevoorbeelden en reclamewaarden op. Zowel in Duitsland als in België worden zo voornamelijk waarheidsgetrouwheid en eenvoud geprezen in reclame. Verder benadrukt men meermaals het belang van filmreclame en spoort men de drie groepen aan nauwer samen te werken op filmreclamevlak.
Naargelang de oorlog vordert, komt de bezetter steeds meer tussenbeide. Ze centraliseert zo het filmreclamewezen door de verantwoordelijkheid over te hevelen van de bioscoopuitbater naar de filmdistributeur. Verder verschijnen er steeds meer technisch beperkende maatregelen omtrent de filmaffiche. In Vlaanderen wordt bijvoorbeeld het gebruik van Franse titels op filmaffiches sterk ingeperkt. Ook mag er slechts één grote titel op de affiche voorkomen, gezien bioscoopuitbaters naast een journaal en cultuurfilm ook maar één hoofdfilm per voorstelling mogen vertonen. De bezetter wil hiermee te hevige onderlinge concurrentie vermijden.

Inhoudelijk legt de bezetter weinig beperkingen op. Vreemd genoeg worden ideologische elementen doorgaans van de affiche geweerd; dit om ongenoegen bij de bevolking te vermijden. Propagandafilms die Joden negatief voorstellen, moet men bijvoorbeeld op dezelfde manier aankondigen als ontspanningsfilms. Het is vooral belangrijk het volk naar de bioscoop te lokken om inkomsten te genereren. Het propagandakarakter van vele films wordt vaak pas duidelijk in de bioscoop. De reclame oogt dus ‘as usual’, waardoor de inmenging van de bezetter in de filmreclame verborgen wordt. Mensen worden naar allerlei soorten films gelokt zonder het gelaat van de lokker te onthullen. Toch kan men op de affiches af en toe een glimp van Duitse controle waarnemen. Er verschijnen censuurnummers op de filmaffiches die verwijzen naar een affiche- en filmkeuring. Verder worden hier en daar namen van in ongenoegen gevallen filmmedewerkers van de affiches geschrapt. Zo wordt op de Belgische affiche van Ein Mann auf Abwegen (1944) de naam van regisseur Herbert Selpin met zwarte verf overschilderd, nadat hij openlijk kritiek had gegeven op de Duitse zeemacht.

Van de Broek toont aan dat de bezetter naast de productie, verdeling en vertoning van films ook de filmreclame strategisch inschakelde en dit op een verborgen manier. In zijn werk zet hij in woord en beeld historiek en systematiek uiteen van de Belgische filmaffiche onder de bezetting. Zo komt de lezer ook te weten wat de politie deed met de filmaffiches, hoe een drukker aan zijn papier kwam in de schaarse oorlogstijd, welke bioscopen en drukkerijen zich al dan niet verzetten tegen het beleid van de bezetter en hoe schuldig een man als Jan Vanderheyden was.

[link2]Bron,http://www.scriptiebank.be/NL/index.php ... 11&id=1386[/link2]

thesis_Bart_Van_de_Broek_errata_aangepast.pdf:

[homefront]

Zéér interessante info Paddy!

Hier enkele van mijn oorlogse filmaffiches, allen gedrukt op herbruikt papier van oude grote affiches. Let ook op de Duitse vertaling van de titel onder de Nederlandse titelversie. Het gaat vaak om Duitse producties:

http://hethuisvan4045.webs.com/apps/pho ... =146161322

Hier een affiches van één van de grootste kaskraakers uit de bezettingsperiode: De Gouden stad.
Het was de eerste kleurenfilm en trok volle zalen: