Een demografie op basis van de verlieslijsten

[Paddy]

Geplaatst: 21 Sep 2010 20:01

Het Belgische Leger 1914-1918
Een demografie op basis van de verlieslijsten.

Voorwoord

Hoe kwam deze databank tot stand?

Reeds meerdere jaren, tien om precies te zijn, verzamel ik gegevens over gesneuvelde militairen van het Belgische leger tijdens de Eerste Wereldoorlog. In een eerste fase werden de lijsten uit R. Lyr zijn “Onze helden gesneuveld voor het Vaderland” ingevoerd. Vervolgens werd deze naamlijst aangevuld met gegevens uit de registers van de Belgische militaire begraafplaatsen, de gegevens die te vinden zijn op de grafstenen, de verlieslijsten gepubliceerd door het Rode Kruis en de lijsten verschenen in het Staatsblad.
Nooit of nergens werd er een bepaalde groep uitgekozen of bevoordeeld, het waren trouwens allemaal Belgen.

1. De bevolking van België 1910-1914

België had rond 1913 ongeveer 7.600.000 inwoners die als volgt onderverdeeld was:
Vlaanderen: 43,6% = 3.313.600 inwoners (Geel)
Wallonië: 36,6 % = 2.781.600 inwoners (Groen)
Brussel & Brabant: 19,8% = 1.504.800 inwoners (Blauw)

( PS. De cijfers zijn de eerste twee van de postcode toegekend aan het arrondissement.)



( http://www.liberaalarchief.be/Hannes.html )
( http://www.nederlandistika.fil.bg.ac.yu ... 8&jezik=nl )


2. Het aantal Belgische gesneuvelden

Het aantal Belgische gesneuvelden in de Eerste Wereldoorlog ligt volgens meerdere bronnen tussen de 10.000 en 40.000. Een precies aantal zal wel nooit geweten zijn. Er bestaat een boekje met als titel ‘La Première Bataille Belge, Rabosée, 5 & 6 Août 1914’ van Baud & H. Van der Beken. Het jaar van uitgave is onbekend, maar zeker na 1934 en voor 1940 daar in dit werkje een foto staat van Z.K.H. Leopold III en er maar over één oorlog gesproken wordt. Achter in dit boekje staat een overzicht:

NOS PERTES DE SOLDATS
Nos pertes de soldats, pendant la guerre, ainsi qu'il résulte d'une déclaration faite par la ministre de la Défense Nationale se sont élevées à:
Tués: 843 officiers, 20.247 hommes de troupes
Décédés par suite de blessures: 314 officiers, 5.866 hommes de troupes
Décédés par suite de maladies 398 officiers, 10.052 hommes de troupes
Décédés par suite d'accidents: 17 officiers, 605 hommes de troupes
Disparus: 33 officiers, 2.881 hommes de troupes
Soit, au total 1.605 officiers, 39.651 hommes de troupes

Dus een totaal van 41.256 man.

In totaal werden 28.883 geboorteplaatsen opgetekend wat dus op 70% van de bovengenoemde verliezen bedraagt.
Hiervan waren er 15.506 geboren in Vlaanderen, 7.782 in Wallonië en 4.867 in Brabant, 728 werden er geboren buiten de Belgische landgrenzen.
Het Vlaamse gewest verloor volgens deze cijfers 0,46% van zijn bevolking, het Waalse gewest 0,27% en Brabant 0,32% aan militaire verliezen tijdens de Eerste Wereldoorlog.



OPGELET: geboorteplaats zegt niets over het TAALgebruik!!!

Een Belgische infanteriecompagnie bestond omstreeks 1916-1917 theoretisch uit 4 officieren, 11 onderofficieren en 199 manschappen. De onderofficieren hadden dus een aandeel van 5,4% op het geheel. Van de 28.883 gesneuvelden, hier boven aangehaald, hadden er 2254 deze rang, wat overeenstemt met 7,8% van het totaal.
Geografisch gespreid:
Vlaanderen: 910 of 0,027% van zijn totale bevolking.
Wallonië: 846 of 0,030% van zijn totale bevolking.
Brabant: 446 of 0,029 % van zijn totale bevolking.
Buiten België werden er 52 onderofficieren geboren die zouden sneuvelen in de loop van de Eerste Wereldoorlog.

Zoals hier boven reeds aangehaald zijn dit geen complete cijfers maar slechts 70% van het totaal aantal Belgische gesneuvelden.

[Paddy]

Wanneer in augustus 1914 België wordt meegesleurd in de Eerste Wereldoorlog is de militieklasse 1913 de actieve “ruggengraat” van het Belgische leger. De dienstplichtigen begonnen hun legerdienst, die normaal bij de infanterie 15 maand zou duren, in oktober 1913.
Van deze militieklasse heb ik 1845 gesneuvelden ( 4,47% van het totale aantal gesneuvelden) met geboorteplaats in mijn databank. In hokjes geduwd volgens hun geboorteplaats krijgen we de volgende cijfers:
Vlaanderen: 947 (0,028% van zijn bevolking)
Wallonië: 555 (0,036% van zijn bevolking)
Brabant: 313 (0,011% van zijn bevolking)
Geboren buiten België: 30

Wanneer op 31 juli 1914 het leger op oorlogsvoet wordt gebracht versterken de opgeroepen militieklassen de eenheden. De klasse 1912, 1911 en 1910 waren de eerste lichtingen die volgens de nieuwe militiewet van 1909 waren opgeroepen. (Tot en met de klasse 1909 gebeurde dit door loting, vanaf 1910 werd één zoon per gezin opgeroepen om de dienstplicht te vervullen).
Van deze drie militieklassen heb ik 2709 gesneuvelden ( 6,56% van het totale aantal gesneuvelden) met geboorteplaats in mijn databank.
Vlaanderen: 1287 (0,038% van zijn bevolking)
Wallonië: 945 (0,062% van zijn bevolking)
Brabant: 434 (0,015% van zijn bevolking)
Geboren buiten België: 43

1914, en vooral de eerste drie maanden van de Eerste Wereldoorlog, eisten van het onvoorbereide Belgische leger een zware tol aan gedode militairen. In mijn bestand staan 11.253 namen van militairen gesneuveld in het jaar 1914 (27,27% van het totale aantal gesneuvelden).
Per maand:
aug/14: 3853
sep/14: 2261
okt/14: 3941
nov/14: 833
dec/14: 365

Hiervan hebben er 9448 een gekende geboorteplaats. (22,90% van het totale aantal gesneuvelden).
Vlaanderen: 4531 (0,136% van zijn bevolking)
Wallonië: 2891 (0,192% van zijn bevolking)
Brabant: 1843 (0,066% van zijn bevolking)
Geboren buiten België: 183

[Paddy]

Tot einde 1914 leek het allemaal behoorlijk evenwichtig verdeeld, wat afkomst betreft althans. Waren het dan de oorlogsvrijwilligers die balans lieten doorslaan naar Vlaanderen?
(PS. Het aantal (140), dat effectief in 1914 dienst nam is te klein om een duidelijk beeld te vormen daarom worden hier al de gesneuvelden genomen met dit statuut, ongeacht het jaar van dienstneming)
In totaal zijn 3134 personen opgenomen in het bestand dat in de periode 1914-1918 dienst nam als vrijwilliger voor de duur van de oorlog.
Vlaanderen: 1542 (0,046% van zijn bevolking)
Wallonië: 809 (0,053% van zijn bevolking)
Brabant: 656 (0,023% van zijn bevolking)
Geboren buiten België: 127

Wanneer in september 1914 de militieklasse 1914 (geboren in 1894) vervroegd onder de wapens wordt geroepen is een groot deel van België reeds door Duitsers bezet. Dit laat zich ook merken in de geboorteplaatsen van de nieuwe rekruten.
Vlaanderen: 1026 (0,030% van zijn bevolking)
Wallonië: 216 (0,014% van zijn bevolking)
Brabant: 97 (0,003% van zijn bevolking)
Geboren buiten België: 38

Koplopers zijn de provincies West-Vlaanderen 353, Oost-Vlaanderen 333 en Antwerpen 280 gesneuvelden van de klasse 1914.

Het dient gezegd worden dat deze rekruten pas vanaf 1915 aan het front zullen verschijnen.

[Paddy]

Een KB van 1 maart 1915 bepaalde het contigent voor 1915, nml alles jonge mannen tussen de 18 en 25 jaar die nog niet onder de wapens waren, evenals de mannen geboren tussen 1 januari 1890 & 31 december 1896 die voordien vrijgesteld waren.
Er waren nog steeds wat vrijstellingen zoals: kleiner dan 140 cm, gehuwd voor 15 november 1914. Het betrof hier alle mannen die op het moment dat het KB van kracht werd zich bevonden te Frankrijk, Britse Eilanden of onbezet België.

Het aantal dienstplichtigen van deze militieklasse in mijn bestand is te klein, 890, om in percenten uit te drukken. Wel opvallend is het in verhouding groot aantal West-Vlamingen van deze lichting die zouden sneuvelen.

Brabant 49
Antwerpen 90
Limburg 22
Luik 29
Namen 19
Luxemburg 32
Henegouwen 62
West-Vlaanderen 415
Oost-Vlaanderen 130
Geboren buiten België 42

[Yente]

Ferm werk!
Mvg Yente

[Paddy]

De mythe van de 80%
Daniël Vanacker, Gent

Begin mei 1918 werd Joris van Severen, onderluitenant in het 9e Linieregiment, bij een
generaal ontboden. Die betoogde dat Van Severen als Vlaams officier het voordeel had dat hij
zijn manschappen ook in het Vlaams kon toespreken, want het Vlaamse aandeel in diens
peloton - zo schatte hij - bedroeg 80 of 85%, wat Van Severen bevestigde. In 1976 berekende
FE. Stevens dat de Vlaamse bijdrage in het 9e Linie in 1918 tussen de 57 en 66% lag?1 Hoe
kan dat? Wie heeft er gelijk? De officieren die de oorlog meemaakten of de historicus die
meer dan een halve eeuw later aan het cijferen ging?

[Bram1940]

Hallo,

Er zal nog wel wat werk verricht moeten worden eer alles een beetje uitgeklaard is, als de bronnen voldoende beschikbaar zijn uiteraard. Met statistieken kan je veel bewijzen afhankelijk van welke gegevensbronnen je aanboort. Spijtig genoeg zal de achtergrond van de schrijver meestal wel een rol spelen. Vanacker, bijvoorbeeld, is vooral gekend als geschiedschrijver van de Frontbeweging. Als je jezelf aan één thema wijdt, is de vraag natuurlijk of je blik ruim genoeg is om historisch correct te werk te gaan.

Groeten,
Bram.

[Peter L]

Paddy,

prachtig werk.

Groeten peter

[biograaf]

Zeer interessante item. Kun je me ook vertellen hoeveel Belgische generaals er in actieve dienst gesneuveld zijn (dus tussen 1914 en 1918). Ik ken de aantallen van de Britse, Franse en Duitse, die tussen 70 en 79 liggen. Zijn er uberhaupt Belgische generaals gesneuveld? Zoniet, wat deden ze eigenlijk tussen november 1914 en september 1918? Ik weet dat de Fransen en Britten ze verweten dat ze enkel met theoretische oorlogsspelletjes aan hun kaartentafels overweg konden. En waar zaten ze dan de hele oorlog? In De Panne? In Houtem? Uitgebreid dineren en leuke uitstapjes naar de Riviera maken? Eigenlijk weten we niets van de Belgische generaals (behalve misschien van de beruchte De Ceuninck en Ruquoy maar dat was niet op militair-historisch gebied.

[Paddy]

Met "generaal" in hun rang heb ik volgende personen in mijn databank:

naam vnaam rang gebplaats gebdatum: ovlplaats ovldatum
CEURVORST Gustave J.C. Luitenant-Generaal Antwerpen 9/09/1836 Oostende 27/08/1917
CHESNE, DE Gaston Herman Jules Luitenant-Generaal Hoofdkwartier 6é L.A. Infantrie Sint-Joost-ten-Node 4/08/1863 Neuss (GE) 28/03/1919
CUVELIER Eugeen Generaal-Majoor Versterkte Stelling Antwerpen Florenville 11/02/1858 Paris (FR) 23/11/1915
HAENE, DE Albert F.A.H.E. Luitenant-Generaal 2é Legerkorps Brussel 29/11/1879 2/07/1939
JACQUET Joseph Ermand Victor Louis Etienne Leon Luitenant-Generaal Staf, Kom. 3é L.A. Tienen 21/03/1857 Pau (FR) 21/01/1917
MAES Albert Adrien Clement Generaal-Majoor Versterkte Stelling Antwerpen Schaarbeek 28/05/1859 Brussel 31/08/1915
WIELEMANS Felix Luitenant-Generaal Generale Staf Gent 10/01/1863 Houtem 5/01/1917

[biograaf]

Paddy, bedankt voor de snelle reactie. Gij zijt een wandelende encyclopedie. Van de 7 hier gesitueerden zie ik geen enkele viersterrengeneraal. Mijn vermoeden is dat die in hun bed gestorven zijn. Wielemans en Jacquet zijn na ziekte gestorven, dus niet gesneuveld (tenzij ze een of andere loopgravenkwaal hebben opgelopen wat twijfelachtig is). 2 anderen zijn na de oorlog gestorven. Van de rest weet ik niets en vind ik ook niets terug. Niet zo belangrijk natuurlijk als ze enkel als slippendragers moesten fungeren.
Weet u toevallig hoe de evolutie was aan de top (vanaf 1914)? Er zijn nogal wat onbekwame hogere officieren afgedankt in de loop van de oorlog, ik geraak er niet uit. De eenvoudigste manier om dat te weten te komen is de geschiedenis van elke divisie door te lichten maar dat zal zeker in het oorlogsdocumentatiecentrum moeten gebeuren?

[Drackx]

Vermits er toen nog geen viersterrengeneraals waren in het Belgisch leger (Koning Albert I had er maar drie als Luitenant-Generaal)
zal er ook geen enkele zijn gevallen op het veld van eer of elders.
Viersterrengeneraals zijn er pas sinds Albert II (die bij zijn eedaflegging ook nog maar drie sterren had)
(Apart verhaal over het hoe en waarom maar dat hoort op een andere plaats thuis op dit forum)
Enne...Paddy...weer erg mooi gedaan!
Allerbeste groeten,
Filip

[biograaf]

Leman (in De kanonnen van Augustus) en Deguise (in Vlaanderen Niemandsland) worden in deze boeken als 'generaal' gemerkt, misschien is dat gemakshalve (en om drukinkt te sparen) door de auteurs zo bedoeld. Dat schept natuurlijk verwarring, in elk geval ben ik er nu uit en laat ik ze in vrede rusten.
Bedankt voor de opzoekingen en verhelderende commentaar.

[Paddy]

De meeste mensen zullen het met mij eens zijn als ik stel dat tijdens de Eerste Wereleldoorlog hett eerste en het laatste jaar het zwaarst waren voor het Belgische leger. Hierboven had ik het reeds over de verliezen in 1914 nu wil ik het hebben over het tol aan mensenlevens in 1918.
Mijn databank bevat 12.105 personen overleden in 1918, hiervan hebben er 10.864 een gekende geboorteplaats.
Op basis van deze geboorteplaats verdeelde ik het aantal doden in 4 groepen.
-De groep BuLA (buitenlanders en dus buiten het Belgische grondgebied geboren).
-De groep Brabant, geboren in een gemeente waarvan het postnummer begint met 1, dus evengoed het Brusselse Hoofdstedelijk gewest als Waals-Brabant en een deel van het huidige Vlaams-Brabant.
-De groep Wallonië, geboren in een gemeente waarvan het postnummer begint met 4 (Luik), 5 (Namen), 6 (Luxemburg) en 7 (Henegouwen).
-De groep Vlaanderen, geboren in een gemeente waarvan het postnummer begint met 2 (Antwerpen), 3 (Limburg en een deel van Vlaams-Brabant), 8 (West-Vlaanderen) 9 (Oost-Vlaanderen)

Aantal doden per voornoemd gebied
1= 1276
2= 1589
3= 802
4= 982
5= 406
6= 684
7= 827
8= 2202
9= 1783
BuLa= 313
Totaal= 10864

Totaal per groep:

Brabant 1276
Vlaanderen 6376
Wallonië 2899
BuLa 313

Dit in een grafiek gegoten met %:




PS. Geboorteplaats zegt niets over het taalgebruik!

[Ivanhoe]

Het "Vlaamse" aandeel valt natuurlijk op, maar de Vlamingen hebben natuurlijk in 1914 wat langer tijd gehad om aan de Duitse pletwals te ontkomen en dienst te nemen in het Belgisch Leger.
Vandaar dat ik me afvroeg: bestaan er statistieken over wat de verdeling qua taalgroepen was onder de miliciens of de opgeroepenen voor of op 4 augustus 1914?

[Paddy]

Om deze statistieken op te maken zou men alle individuele dossiers moeten raadplegen. Tot nu toe is daar bij mijn weten nog niemand aan begonnen.

[Ivanhoe]

En een overzicht per provincie of zo voor 1914? Ik weet wel dat de geboorteplaats niks over de taal zegt, maar het kan toch al een zekere indicatie geven...

[Sgt. Veldeman]

Met "generaal" in hun rang heb ik volgende personen in mijn databank:

naam vnaam rang gebplaats gebdatum: ovlplaats ovldatum
CEURVORST Gustave J.C. Luitenant-Generaal Antwerpen 9/09/1836 Oostende 27/08/1917
CHESNE, DE Gaston Herman Jules Luitenant-Generaal Hoofdkwartier 6é L.A. Infantrie Sint-Joost-ten-Node 4/08/1863 Neuss (GE) 28/03/1919
CUVELIER Eugeen Generaal-Majoor Versterkte Stelling Antwerpen Florenville 11/02/1858 Paris (FR) 23/11/1915
HAENE, DE Albert F.A.H.E. Luitenant-Generaal 2é Legerkorps Brussel 29/11/1879 2/07/1939
JACQUET Joseph Ermand Victor Louis Etienne Leon Luitenant-Generaal Staf, Kom. 3é L.A. Tienen 21/03/1857 Pau (FR) 21/01/1917
MAES Albert Adrien Clement Generaal-Majoor Versterkte Stelling Antwerpen Schaarbeek 28/05/1859 Brussel 31/08/1915
WIELEMANS Felix Luitenant-Generaal Generale Staf Gent 10/01/1863 Houtem 5/01/1917

Laatst zat ik aan zee en ik dacht daar een gedenksteen ter ere van generaal Paul Grosset (de achternaam kan anders zijn) zag staan. Ten hoogte van Westende. Of is dat een Fransman ?

[PatVH]

Zou wel eens de Franse generaal GROSETTI kunnen zijn
Pat

[wsegers1]

Het aanmaken van een verlieslijst met de demografische verschillen is volgens mij niet mogelijk.
Alle dossiers zijn opgesteld in het Frans en je daarop baseren is dus een verkeerde richting inslaan.
En niet iedereen die in Vlaanderen woonde was Nederlandstalig en voor Wallonië hebben we hetzelfde probleem.
Daar nog bij dat vele Brusselse gemeenten en gemeenten rond de taalgrens zijn overgegaan naar een ander taalstelsel.
Opzoeken wie tot welk taalstelsel behoorde is dus niet moeilijk, het is gewoon onmogelijk.

Willem